WSF logo

Wrocławskie Stowarzyszenie Fortyfikacyjne

Słowniczek Forteczny

Nasz słowniczek forteczny to zestaw pojęć, dzięki którym łatwiej będzie zrozumieć budowę i charakterystykę poszczególnych obiektów militarnych, nie tylko tych, które należały do Festung Breslau.

Ambrazura
otwór strzelniczy, strzelnica, w tym zwłaszcza artyleryjska
Bark
część budowli obronnej, w szczególności bastionu lub fortu, zwrócona w stronę sąsiedniego bastionu bądź też fortu, umożliwiająca ostrzeliwanie przestrzeni między obiektami fortyfikacyjnymi. Bark łączy czoło i szyję dzieła.
Basteja
obiekt stanowiący ogniwo ewolucji występujące między basztą a bastionem. W bastejach ustawiano działa zdolne ostrzeliwać kurtyny i przedpole. Basteje miały półokrągłe czoła, a kiedy były mocno wysunięte przed kurtynę, połączone z nią szyją, powstawały barki.
Bastion
obiekt fortyfikacyjny założony na planie pięcioboku, powiązany z kurtynami. Skuteczną obronę zapewnia bastionom silna geometryzacja, dzięki temu możliwe (w przeciwieństwie do bastej) jest teoretycznie ostrzeliwanie przestrzeni wokół sąsiednich bastionów (gdyby były atakowane) kurtyny i przedpola. Bateria — obiekt fortyfikacyjny, będący połączeniem kilku lub kilkunastu stanowisk działowych; budowano baterie odkryte i opancerzone.
Blokhauz
schron zdolny do prowadzenia z niego ognia okrężnego, zazwyczaj niewielki. Blokhauzy stosowano między innymi w umocnieniach mostów kolejowych — w tym przypadku mogły przybierać formę wielopiętrowych wież.
Bierna obrona przeciwlotnicza
zespół czynności podejmowanych przez organy państwa w celu uchronienia ludności cywilnej i wojsk przed skutkami ataków lotniczych bez użycia broni. Uzbrojone wojsko bierze udział w czynnej obronie przeciwlotniczej, ta zaś ma za zadanie likwidację zagrożenia ze strony wrogiego lotnictwa.
Chodnik kontrminerski (przeciwminowy)
tunel podziemny służący do umieszczania w nich materiałów wybuchowych celem wysadzania prac oblężniczych nieprzyjaciela. Chodniki kontrminerskie prowadzono przeważnie z przeciwskarpy fosy.
Czoło
część budowli obronnej zwrócona w stronę nieprzyjaciela.
Droga kryta
droga biegnąca przy skarpie fosy, od strony nieprzyjaciela osłonięta przedstokiem. Droga kryta służyła jako pierwsza linia obrony. Dodatkowo drogą krytą można było w sposób niewidzialny dla nieprzyjaciela, przemieszczać oddziały.
Działobitnia
stanowisko artyleryjskie z całym niezbędnym wyposażeniem.
Dzieło fortyfikacyjne
każdy pojedynczy obiekt umocniony lub zespół takich budowli.
Dzieło standardowe
powtarzalne dzieło fortyfikacyjne. W XIX stuleciu często używano zestandaryzowanych obiektów fortyfikacyjnych — schronów i fortów rozmieszczanych zgodnie wymogami terenu podlegającego umacnianiu.
Fort
samodzielne dzieło fortyfikacyjne, zdolne do obrony okrężnej, nierzadko łączące funkcję obrony przeciwszturmowej, bliskiej i dalekiej. Funkcjonuje najczęściej jako element zespołu – twierdzy.
Fortyfikacja
nauka o umacnianiu terenu i budowie twierdz służąca polepszeniu warunków obrony w obliczu ataku.
Fortyfikacja stała
obiekty realizowane już w czasie pokoju, wytrzymalsze, zbudowane z kamienia, muru lub betonu. Fortyfikację stałą uzupełnia fortyfikacja polowa.
Fortyfikacja polowa
obiekty najczęściej drewniano–ziemne, budowane doraźnie, według oddzielnych zasad.
Fosa
przeszkoda w formie rowu nierzadko wypełnionego wodą.
Front (bastionowy, kleszczowy, poligonalny)
część obwodu obronnego zwrócona w stronę nieprzyjaciela; front taki był tworzony ze złożenia murów i baszt, kurtyn i bastej, bastionów (front bastionowy) i kaponier (poligonalny).
Galeria strzelecka
kryty chodnik wyposażony w strzelnice.
Galeria skarpowa
kryty chodnik przeznaczony do obrony fosy, w związku z tym wyposażony w strzelnice. Galeria skarpowa biegnie wzdłuż wału u podstawy bastionów lub kurtyn.
Galeria przeciwskarpowa
kryty chodnik przeznaczony do obrony fosy, położony pod drogą krytą, w przeciwskarpie, często z galerii przeciwskarpowych prowadzono pod przedstok chodniki kontrminerskie.
Kaponiera
skazamatowana budowla fortyfikacyjna, wtopiona w skarpę bądź przeciwskarpę, służąca obronie dna fosy, z której nie wystaje. W poligonalnym systemie fortyfikacyjnym, zwłaszcza w manierze nowopruskiej, kaponiery były wielopiętrowymi, wielozadaniowymi budowlami fortyfikacyjnymi mogącymi prowadzić ogień również na przedpole.
Kazamata
każde sklepione pomieszczenie forteczne odporne na skutki ostrzału.
Maniera fortyfikacyjna
odmiana systemu fortyfikacyjnego posiadająca charakterystyczne, lub nowatorskie formy, często związana z osobą twórcy (np. maniera Vaubana).
Międzypole
przestrzeń między dwoma sąsiadującymi fortami.
Międzymurze
niezabudowana przestrzeń między dwoma murami — zewnętrznym i wewnętrznym, wchodzącymi w skład zespołu umocnień.
Mur obronny
przeszkoda w formie ściany, często wyposażona w chodnik obronny z przedpiersiem na szczycie.
Napad
uderzenie zbrojne na wojsko, ludność cywilną lub obiekty przeciwnika, w szczególności kiedy są to garnizony, miasta lub obiekty stałe.
Napad powietrzny
napad realizowany za pomocą lotnictwa.
Napad atomowy
napad realizowany za pomocą broni atomowej.
Narys
jest to przekrój poziomy przez obiekt fortyfikacyjny lub zespół takich obiektów.
Obrona
jest to zespół czynności prowadzący do uniemożliwienia przeciwnikowi opanowania danego terenu i wykonania tym samym określonych celów.
Obrona czołowa, skrzydłowa, kleszczowa
obrona prowadzona z różnych części obwodu obronnego; czołowa — polegająca na rażeniu przeciwnika ogniem na wprost, skrzydłowa — polegająca na rażeniu przeciwnika z boków, kleszczowa — polegająca na rażeniu przeciwnika ogniem krzyżowym.
Obrona bliska i daleka
obrona bliska skupia się na obronie bliskiego przedpola, obrona daleka koncentruje się na obronie dalekiego przedpola. Pierwszą można prowadzić za pomocą nawet broni ręcznej, drugą można prowadzić wyłącznie za pomocą artylerii.
Obrona okrężna
obrona realizowana w ten sposób, że wokół dzieła fortyfikacyjnego lub zespołu takich dzieł nie ma takiego miejsca, którego nie można by ostrzeliwać — bronić z wnętrza umocnienia.
Obrona przeciwszturmowa
forma obrony polegająca na uniemożliwieniu przeciwnikowi wzięcia umocnień nagłym przygotowanym atakiem — szturmem.
Oblężenie
zespół czynności podejmowanych w celu zdobycia nieprzyjacielskiej twierdzy.
Orlyon (policzek)
część bastionu będąca przedłużeniem czoła zasłaniającym działobitnie ukryte w barku.
Ostrzał terrorystyczny
ostrzał twierdzy mający zmusić obrońców do poddania umocnień na skutek zniszczenia obiektów cywilnych i wojskowych wewnątrz twierdzy.
Palisada
ściana wykonana z drewnianych, nierzadko zaostrzonych pali, wbitych pionowo w ziemię; stosowana samodzielnie w fortyfikacji polowej lub jako uzupełnienie obiektów fortyfikacji stałej.
Poterna
podziemny chodnik komunikacyjny.
Poprzecznica
odcinek na ogół ziemnego wału, prostopadły do przedpiersia, oddzielający od siebie stanowiska bojowe, jeśli są one zagrożone ostrzałem.
Profil
przekrój pionowy dzieła fortyfikacyjnego lub jego elementów.
Przedpiersie
osłona otwartych stanowisk strzeleckich, artylerii bądź piechoty od strony nieprzyjaciela.
Przedpole
teren położony bezpośrednio przed umocnieniami.
Przedsionek
kryta część schronu, znajdująca się przed zasadniczym wejściem do obiektu lub jego śluzy gazoszczelnej.
Przedstok
zewnętrzna część obwodu obronnego w formie przedpiersia opadającego łagodnie na przedpole.
Przedwał
wał wzniesiony między frontem bastionowym a przedstokiem, zaopatrzony w pozycje strzeleckie piechoty i lekkiej artylerii. Przedwał mógł zostać uformowany w słoniczoło lub przeciwstraż.
Przelotnia
kryte przejście chroniące wejście do schronu przed skutkami ostrzału, zwłaszcza przed wnikaniem do wnętrza odłamków.
Przeciwskarpa
ściana fosy od strony przedpola.
Redan
proste dzieło fortyfikacyjne zbudowane z załamanego czoła i otwartej szyi.
Reduta
dzieło fortyfikacyjne posiadające prosty, zamknięty narys, niekiedy zdolne do samodzielnej obrony okrężnej.
Schron
pomieszczenie lub zespół pomieszczeń służący zabezpieczeniu od skutków ostrzału; budowle ochronne, które nie spełniają wszystkich stawianych przed schronem kryteriów ochrony, nazywa się ukryciami.
Schron przeciwatomowy
schron zabezpieczający od skutków użycia broni atomowej.
Schron przeciwlotniczy
schron zabezpieczający od skutków nalotu.
System fortyfikacyjny
zestaw zasad służących tworzeniu dzieł obronnych zgodnie z wytycznymi teoretycznymi. Jeśli w zestawie tym dominują zasady maniery bastionowej, będzie to system bastionowy, jeśli samodzielne forty, będzie to system fortowy.
Śluza gazoszczelna
pomieszczenie w schronie uniemożliwiające przedostanie się do wnętrza obiektu gazów bojowych. Każda śluza zbudowana jest z pary drzwi — zewnętrznych i wewnętrznych.
Szyja
część dzieła fortyfikacyjnego od strony zapola.
Twierdza
teren chroniony zamkniętym obwodem umocnień lub zespołem dzieł fortyfikacyjnych.
Zapole
teren leżący za dziełem obronnym, od strony centrum twierdzy.
Zapora
przeszkoda zamykająca dostęp do dzieła obronnego realizowana w różnych formach (rowu, fosy, sieci kolczastej, wojskowych zalewów).

Adres

FORT PIECHOTY NR 6
"Polanowice"
ul. Polanowicka
50-001 Wrocław
+48 697 220 076
Godziny otwarcia:
sobota 10:00 - 14:00
Wrocławskie Stowarzyszenie Fortyfikacyjne
KRS 0000416407
REGON 021854154
NIP 895-20-12-718

Facebook

Lokalizacja


Wykonano w GatsbyJS. Projekt i realizacja: dygresje.info; 2020.